1956-cı ilin fevralında SSRİ Kommunist Partiyasının XX qurultayı işinə başlayır.
Qurultay 11 gün davam edir.SSRİ rəhbəri Nikita Xruşşov ilk dəfə sələfi İosif Stalinlə bağlı məruzəsində “şəxsiyyətə pərəstiş” ifadəsini işlədir.
Onews.az-ın araşdırmasına görə, daha sonra istehza ilə “gürcü xalqının böyük oğlu İosif Çuqaşvili” ifadələrinə yer verir.
Ardınca SSRİ rəhbəri deyir ki, Stalinin bütün heykəlləri və büstləri götürülsün.
Xruşşov Stalinin sovet xalqını qırğına verdiyini, Leninə və kommunizmə xəyanət etdiyini dilə gətirir.
SSRİ rəhbərinin bu fikirləri qəzetlərdə dərc edilmir.
Amma yerli özünüidarə orqanlarına tapşırılır ki, Xruşşovun göstərişləri icra olunsun.
Xruşşovun bu qərarı Gürcüstanda etirazlarla qarşılanır.
Gürcülər Xruşşovun Stalinin timsalında özlərinin aşağılandığını düşünürlər.
Nəticədə martın 4-də 6 gün davam edəcək qanlı etiraz aksiyalarına start verilir.
İnsanlar Tiflisin Rustaveli prospektinə - Stalinin heykəli önünə axışırlar.
Hadisələrin ilk günü dinc aksiyalar baş tutur.
Moskva hadisələri nəzarətə götürsə də, proseslərə müdaxilə etmir.
İkinci gün Stalinin doğulduğu Qoridən iki atyor gətirilir.
Onlar qrimlənərək Lenin və Stalinin prototiplərini canlandırırlar.
Heykəlin önündə rəmzi salamlaşaraq insanlara gülümsəyirlər.
Daha sonra Tiflis Dövlət Universitetinin tələbələri və müəllimlər aksiyaya qoşulurlar.
Aksiyaların üçüncü günü Tiflisin əsas meydanına on minlərlə adam toplaşır.
Etirazları hiddətləndirən əsas səbəb isə Stalinin ölümünün 3-cü ildönümündə qəzetlərdə onun haqqında heç nəyin verilməməsi idi.
Növbəti güün etirazçılar şüarı dəyişirlər və müstəqillik tələbləri meydanda asimana bülənd olur.
Kremldə hər kəs başını itirir.
Vəziyyət nəzarətdən çıxmağa başlayır.
Bu zaman Tiflis küçələrində aksiyalar açıq-aşkar antisovet xarakter almağa başlayır.
Buradakı insanlar 1918-1921-ci illərdə mövcud olan müstəqil Gürcüstan Demokratik Respublikasının “Dideba” adlı himnini oxuyurdular
Hətta Gürcüstanın SSRİ-dən ayrılmasını təklif edən vərəqələr yayılır.
Daha da radikallaşan kütlə Nikita Xruşşovun, Nikolay Bulqaninin, Anastas Mikoyanın ölkə rəhbərliyindən uzaqlaşdırılmasını tələb edirlər.
Etirazçılar sözügedən məruzənin ləğv edilməsini və başqa tələblər irəli sürürlər.
Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının keçmiş rəhbəri Mircəfər Bağırovun həbsdən buraxılması da səslənən tələblər arasında idi.
Martın 9-da sovet qoşunları Tiflis küçələrində görünməyə başlayır.
Kür çayı boyunca hərəkətə keçən tanklar etirazçılara atəş açır.
Nəticədə 20 dəqiqə ərzində 200-dən çox adam qətlə yetirilir.
Hətta bəzi yaralılar ölməmək üçün özlərini Kür çayına atırlar.
Rəsmi məlumatlarda isə 22 nəfərin öldüyü, 44 nəfərin yaralandığı, 200 insanın həbsə atıldığı bildirilir.
Stalinin Tiflisdəki heykəlinin qarşısında qrimlənən aktyorlar də güllə-baran edilir.
Hadisə şahidlərinin bildirdiyinə görə, etirazlar nəticəsində ölənlərin sayı əslində 800-dən çox olub.
İddialara əsasən 600-dən çox insanın meyiti gecə ikən küçələrdən yığılır və naməlum istiqamətə aparılır.
Öldürülənlərin yarısından çoxu 17-18 yaşlı tələbələr və müəllimlər idi.
Onların arasında Gürcüstanın tanınmış şair və yazıçıları, mütəfəkkirləri də yer alırdı.
Həbs olunanlar arasında müstəqil Gürcüstanın gələcək prezidenti Zviad Qamsaxurdiya da var idi.
O, uşaqlıq dostu, Gürcüstanın Milli Qəhrəmanı Merab Kostava ilə birgə ruhi psixatriya xəstəxanasında saxlanılırdı.
Mart hadisələri sonralar Gürcüstan tarixinə “qanlı və şanlı dirəniş günü” kimi daxil olur.
Tural Turan