1920-ci ilin mart ayının 22-də Əsgəran keçidini bağlayırlar. Ermənilər əməliyyata Novruz bayramı gecəsi başlayırlar.

Cümhuriyyətin Əsgərandakı azyalı hərbi qüvvələri məğlub olur. Erməni daşnak terrorçuları Qarabağın dağlıq hissəsini blokadaya alırlar...

Onews.az-ın "Araşdırma Redaksiyası" bu dəfə sizinlə 104 il öncəyə səyahət edəcək.

...Bu təhlükəli vəziyyəti aradan götürmək və daşnaklara dərs vermək lazım idi. Bunun üçün Azərbaycan Demokratik Respublikası hökuməti operativ və çox ciddi tədbirlər görməyə başlayır.

Hərbi nazir Səməd bəy Mehmandarov müvafiq əmr imzalayır. General Həbib bəy Səlimovun komandanlığı altında Əsgəran ətrafına güclü hərbi qüvvə göndərilir.

1920-ci il martın 26-da general-mayor Həbib bəy Səlimov Ağdama gəlir. O, əvvəlcə Əsgəran yolunun kəşfiyyatını aparır.
Erməni qüvvələrinin müqavimətini qırmaq üçün qərar qəbul edir. H. Səlimov hərbi nazirdən Ağdama bir zirehli avtomobil göndərilməsini istəyir.

Müəyyən hazırlıq işləri görüldükdən sonra martın 29-da Azərbaycan qoşun hissələrinin Əsgəran üzərinə ilk hücumu başlanır. Döyüşdə 5-ci Bakı piyada alayının bölmələri qatılır.
Əlavə qüvvə kimi parlament mühafizə dəstəsi və partizan dəstələri cəlb olunur. Süvari qüvvələrə isə 1-ci Azərbaycan süvari alayının bölmələri cəlb edilir. Döyüşün gedişində Xramord kəndi, Daşbaşı yüksəkliyi, Fərrux kəndi ələ keçirilir.

Cümhuriyyət qüvvələir Xanabad kəndinə xeyli yaxınlaşırlar. Döyüş planına əsasən, qüvvələr bu mövqelərdə dayanıb möhkəmlənməli olduqları halda, daha irəliyə getməyə can atırdılar.

Nəticədə, Əsgərandan əlavə kömək alan erməni-daşnak dəstələri Azərbaycan qüvvələrinin qarşısını saxlayır. Hətta geri çəkilməyə məcbur edirlər.

Bununla da ilk hücumda Əsgəranı azad etmək mümkün olmur. Zaqatala piyada alayı Qarabağa göndərilir.

7-ci Şirvan alayının, 1-ci Azərbaycan süvari alayının, bir dağ topçu batareyasının Ağdama gətirilməsi qərara alınır. Bu qüvvələrin Ağdama yetişməsi ilə Əsgəran üzərinə növbəti hücum təşkil edilir.

Hücum 1920-ci il aprelin 3-də başlayır. Dəqiq planlaşdırılan döyüş Azərbaycan ordusu hissələrinin qələbəsi ilə nəticələnir. Səhərə yaxın başlanan döyüşdə düşmən darmadağın edilir. Erməni hərbi dəstələrinin başçısı Dəli Qazar öldürülür.

Erməni yaraqlılarının qərargahı sayılan Keşişkənd dağıdılır. Nəticədə cəmi 13-14 gün ərzində daşnak qiyamı yatırdılır. Yenicə yaranmış milli ordu özünün döyüş qabiliyyətini nümayiş etdirir.

Turan